Жекшемби күнү БУУнун климат боюнча саммити климаттын таасиринен жапа чеккен жакыр өлкөлөрдү колдоо үчүн «жоготуу жана зыян» фондун түзүүнү макулдашты, бул дүйнөдөгү газдардын басымдуу бөлүгүн түзгөн бай өлкөлөрдүн ондогон жылдар бою каршылыгын жеңүүдө.
Египеттин Шарм-эль-Шейх курорттук шаарында өткөн эки жумалык БУУнун COP27 саммитинде өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдүн милдеттенмелерин жеңүү үчүн үгүттөгөн Пакистандын Климат министри Шерри Рехман бул маанилүү чечимди “климаттык адилеттүүлүк үчүн алга жылуу” катары баалады.
БУУнун климат боюнча сүйлөшүүлөрүндө «жоготуулар жана зыяндар» климаттын өзгөрүшү менен шартталган экстремалдык аба ырайынын же таасирлердин натыйжасында келип чыккан чыгымдарды түшүндүрөт. Маселен, деңиз деңгээлинин көтөрүлүшү ж.б.у.с.
Климаттык каржылоо ушул убакка чейин негизинен глобалдык жылуулукту ооздуктоо үчүн көмүртектин эмиссиясын кыскартууга багытталган, ал эми үчтөн бир бөлүгү жамааттарга келечектеги таасирлерге ыңгайлашууга жардам берген долбоорлорго кеткен.
«Жоготуу жана зыян» каржылоосу, өзгөчө, өлкөлөр кача албаган же ыңгайлаша албаган зыяндын наркын жабуу менен айырмаланат.
Бирок климаттын өзгөрүшүнө алып келген «жоготуулар жана зыяндар» деп эсептелиши керек болгон нерселер боюнча азырынча эч кандай макулдашуу жок, анын ичинде бузулган инфраструктура жана мүлк, ошондой эле табигый экосистема же баалоо кыйыныраак маданий баалуулуктар камтышы мүмкүн.
55 аялуу өлкөнүн отчетунда акыркы жыйырма жылдагы климатка байланыштуу жалпы жоготуулары 525 миллиард долларды же алардын ички дүң продуктунун (ИДПнын) 20 пайызын түзөт. Кээ бир изилдөөлөр көрсөткөндөй, 2030-жылга карата мындай жоготуулар жылына 580 миллиард долларга жетиши мүмкүн.
Ким кимге төлөйт?
Аялуу өлкөлөр жана үгүтчүлөр буга чейин тарыхый парник газдары менен климаттын өзгөрүшүнө себеп болгон бай өлкөлөр төлөшү керек деп ырасташкан.
Америка Кошмо Штаттары жана Евробиримдик жоопкерчиликтин күчөшүнөн коркуп, бул аргументке туруштук беришкен, бирок COP27 саммити учурунда позицияларын өзгөртүшкөн. Евробиримдик Кытай — дүйнөдөгү экинчи ири экономика, бирок БУУ тарабынан өнүгүп келе жаткан өлкө катары классификацияланган — Кытай да ага төлөшү керек деп ырастайт.
Бир нече өкмөттөр жоготууларды жана зыянды каржылоо үчүн салыштырмалуу кичинекей, бирок символикалык милдеттенмелерди алышкан. Аларга Дания, Бельгия, Германия жана Шотландия, ошондой эле ЕБ кирет. Кытай эч кандай төлөмдөрдү өзүнө алган эмес.
Бириккен Улуттар Уюмунун жана Өнүктүрүү Банкынын айрым каржылоосу жоготууга жана зыянга учураган мамлекеттерге жардам берет, бирок ал расмий түрдө бул максат үчүн иштелип чыккан эмес.
Кайсы өлкөлөр же табигый кырсыктар компенсация алууга укуктуу экени да такталат.
COP27 келишими эмне дейт?
Бириккен Улуттар Уюмунун Египеттеги саммитинде макулдашылган фонд климаттын өзгөрүшүнө «өзгөчө аялуу» болгон өнүгүп келе жаткан өлкөлөргө жардам берүүнү максат кылат.
Келишим алдыдагы чечимдердин жол картасын түзүп, БУУнун климат боюнча келерки жылы боло турган саммитинде фондду ким көзөмөлдөй турганы, акча кандай бөлүштүрүлөөрү жана кимге бериле турганы камтылган сунуштар менен кабыл алынат.
Келишимде каражаттар бай өлкөлөрдүн төлөмдөрүнө таянбастан, ар кандай учурдагы булактардан, анын ичинде каржы институттарынан алынышы керек деп айтылат.
Кээ бир өлкөлөр башка иштеп жаткан каражаттар да накталай акчанын булагы болушу мүмкүн деп божомолдошот, бирок кээ бир эксперттердин айтымында, узак мөөнөткө кечигүү сыяктуу көйгөйлөр бул каражаттарды жоготууларды жана зыяндарды жабууга жараксыз кылат.
Башка идеялардын арасында БУУнун Башкы катчысы Антониу Гутерриштин казылып алынган отун компанияларына каржылоону көбөйтүү үчүн күтүлбөгөн салык салууга чакырыгы кирет.
Биздин Телеграм каналга катталыңыз