Кыргызстанда кайрадан кара куурайды (дүңк) мыйзамдаштыруу сунушталды. Бул жолу демилгени Жогорку Кеңештин депутаты Дастан Бекешев көтөрүп чыкты.
Анын айтымында, депутаттар чындыгында бюджет көбөйүп иштешин, Ысык-Көл облусу кыргыз Лас Вегас болушун каалап жатышса, «Кумтөрдүн» дагы төлөмдөрүнөн ашып кетиши үчүн, Кудай өзү бизге ушул аймактагы айрым өсүмдүктөрдү мыйзамдаштырууну буюрган.
«Менимче, эмне үчүн болбосун? Чет элдик учуп келди, чекти, учуп кетти. Мындай болсо биз «Кумтөрдү» деле жаап салсак болот», — деди Бекешев.
Reporter.kg кара куурайдын канчалык пайдалуу экендигин жана өлкөгө керекпи билип көрүүнү чечти.
Кирешелүү, бирок өлкө даяр эмес
Экономист Эмил Үмөталиев Кыргызстан мындай эксперименттерге азырынча даяр эмес деп эсептейт:
— Оң натыйжаларга ээ болгон бул эксперименттер жогорку деңгээлдеги өзүн-өзү башкаруу жана демократиялык жол-жоболору жана укуктук маданияты жогору өлкөлөрдө жана шаарларда байкалууда. Балким, бул биздин аймакта колдонууда эң негизги кыйынчылык болсо керек. Биз укуктук чөйрөдө өтө чоң турбуленттүүлүктү баштан кечирип жатабыз. Мыйзамдар жөнөкөй адамдын тарабында жана мамлекет биринчи кезекте өзүнүн жаранын өзүнүн кардары катары эсептейт деп ишене турган деңгээл дагы деле болсо алыс деп эсептейм. Азыркы шартта, көмүскө экономика, коррупция, коомдун жана бийликтин ар кандай түрдөгү криминалдашуусу жүрүп жаткан шартта, экспериментти актоого болот деп үмүттөнүү кыйын.
Анын айтымында, биринчиден, укуктук чөйрөгө ишеним чоң болушу керек:
— Мамлекет жаранга кам көрүп, кыспашы керек. Мамлекет ачык-айкын жана коом тарабынан көзөмөлдөнүп, коррупциянын жана көмүскө экономиканын өкүлдөрүнүн колуна түшпөшү керек.
Үмөталиев кара куурайды легалдаштыргандан кийин пайда «Кумтөрдөн» жогору болушу толук мүмкүн экендигин кошумчалады.
— Ошентсе да, бул киреше жалпы жыргалчылыкка канча пайда алып келет же анын бардыгы менчиктештирилгенби деген чоң күмөнүм бар. Бүгүнкү күндө Кыргызстанда көмүскө экономиканын деңгээли жогору. Бир гана маселе, анын кандай пайда алып келээринде. Азыр мамлекетте бар нерсенин бардыгы калктын жыргалчылыгы үчүн иштебейт.
Кара куурайды легалдаштыргандан кийин анын кесепети кандай болот?
Кыргызстанда кара куурайды легалдаштыруунун кесепеттери эбегейсиз жана эң оор болушу мүмкүн. Мындай пикирди Баңги заттарды, психотроптук заттарды жана прекурсорлорду көзөмөлдөө боюнча мамлекеттик координациялык комитеттин жооптуу катчысы Тимур Исаков бөлүшөт.
Анын айтымында, баңги затын колдонгондон кийин адамдар акылын, өздөрүн жоготушат, тагдырларын талкалашат.
— Кыргыз Республикасы үч конвенцияга мүчө. Алар: 1961-жылдагы Баңги заттары жөнүндө бирдиктүү Конвенциянын, 1971-жылдагы Психотроптук заттар жөнүндө Конвенциянын жана БУУнун 1988-жылдагы Баңги заттарынын жана психотроптук заттардын мыйзамсыз жүгүртүлүшү жөнүндө Конвенциянын мүчөсү. Кыргызстан бул жоболорду буза албайт. Ушул үч фундаменталдык келишим ар бир мамлекеттин буга тоскоол болот жана жол бербейт. Бирок дүйнөлүк коомчулуктун реакциясынан коркпогон, күчтүү жана бай мамлекеттер бар:
— Мен мындай мыйзам бузуулар болгон Канада же АКШ эл аралык коомчулуктун гранттык жардамына көз каранды деп уга элекмин. Алар өздөрү донор. Бирок Кыргызстан токтоосуз жазаланат. Эл аралык уюмдар (мисалы, БУУнун Баңги зат жана кылмыштуулук боюнча башкармалыгы) мыйзам бузуулар үчүн бизден баш тартат жана бардык нерседен кур калабыз. Биз уюшкан кылмыштуулукка каршы күрөшүү үчүн каражатты кескин жоготобуз, анткени ал үчүн жыл сайын миллиондогон долларлар талап кылынат. Бул абдан олуттуу процесс. Уюшкан кылмыштуулукка каршы күрөшүү Кыргыз Республикасынын аймагында гана жүргүзүлбөйт. Азыр эл аралык коомчулуктар бүткүл дүйнөгө сиңип кетти.
Мындан тышкары, Исаков экономиканы баңги заттарды колдонгондордун үстүнөн курууга болбой тургандыгын белгиледи. Башка өлкөлөрдүн тажрыйбасы көрсөткөндөй, кара куурайды легалдаштыруу кирешеси төмөн адамдарды өлкөгө кызыктырат:
— Мен Нидерландыда окудум. 1990-жылдардагы өзүнүн ач көздүгүндө, ал сүйлөшүүдө колдо болгон дары-дармектер дүйнөнүн ар кайсы бурчунан туристтерди өзүнө тартып тургандыктан, бул кирешелүү көрүнөт деп белгиледи. Мага Нидерландиянын миң жылдык маданияты бар экендигин, бир нерсени көрсөтө тургандыгын жана аз кирешелүү адамдар аларга тамеки чегүү үчүн барышарын айтышты. Ошондой эле, үй-бүлөлүү туристтер аларга баруудан коркушат, анткени атак-даңк жаман деп айтышты. Адамдар азыр баардыгы билимдүү, баарын түшүнүшөт. Ошентип, Нидерланды туристтерди тартуу боюнча начар тажрыйбага ээ. Башкача айтканда, аларга кылмыш иши козголгон адамдар баңгизат үчүн барышат.
Эко же көңүл ачуучу туризмби?
Кыргызстандагы Туризм ассоциациясынын өкүлү Эрмек Мырзабеков кара куурайды легалдаштыруу туристтердин агымын көбөйтпөйт деп эсептейт. Анын айтымында, Ысык-Көлдүн бир багыты бар — бул экотуризм:
— Биз ушул багыттагы курсту улантышыбыз керек. Кара куурай, казинолордо көңүл ачуучу элементтер бар. Мен буга таптакыр каршымын. Ушундай жол менен туристтердин санын көбөйтүп, кандайдыр бир жол менен жеңилдиктерди алабыз деген туура эмес түшүнүк. Пайдадан дагы көйгөй көп болот. Кандай туристтер келет, ойлонуп көрүңүз? Албетте, Ысык-Көлдө кылмыштуулук көбөйөт. Анын үстүнө биздин өлкө буга даяр эмес. Бизде коррупциянын деңгээли жогору, адамдар мамлекетке ишенбейт, мунун бардыгы терс таасирин күчөтөт. Менимче, бул туристтерди тартуу үчүн жасалган кадам болбойт.
Эрмек Мырзабеков турист биринчи кезекте эс алуучу жерди тандоодо коопсуздукту эске алаарын белгиледи:
— Ден-соолуктун коопсуздугу гана эмес, өлкөдөгү кылмыштуулуктун деңгээли дагы жогору. Азыр туризм түп-тамырынан бери өзгөрдү. Туристтер адамдар аз жашаган жерлерге артыкчылык беришет. Алар жаратылышка жакындоону, экологиядан, жергиликтүү өзгөчөлүктөн ырахат алууну каалашат. Бул пандемиянын кесепеттери. Туризм тармагындагы тенденциялар эс алуучу биринчи кезекте айлана-чөйрөнү жана коопсуздукту эске алаарын көрсөтүп турат.