ПРООН адамдык өнүгүү индекси эки жыл катары менен тарыхта биринчи жолу төмөндөгөнүн билдирди.
БУУнун агенттигинин жаңы баяндамасына ылайык, глобалдык кризистер биринин артынан бири адамдык өнүгүүнү беш жылга артка тартты.
Бириккен Улуттар Уюмунун Өнүктүрүү программасы (ПРООН) бейшемби күнү 1990-жылы түзүлгөндөн бери биринчи жолу адамдык өнүгүү индекси (АӨИ) COVID-19 жана согуш сыяктуу кризистердин шартында 2020, 2021-жылдары эки жыл катары менен төмөндөгөнүн билдирди.
«Дүйнө буга чейин мындай көйгөйлөрдү көргөн. Биз бир эле мамлекетти эмес, чындыгында бүт дүйнөнү каптаган пандемияларды, согуштарды көрдүк. Бирок азыр болуп өткөн жана отчетто айтылгандар белгисиздиктин комплекси . Мындай көйгөйлөрдүн көбү бир учурда болуп жатат«- деди ПРООНдун өкүлү Ульрика Модер.
Ондогон жылдар бою тынымсыз өсүп, бирок 2020-жылы төмөндөй баштаган. Өткөн жылы өсүү ылдыйлап, мурунку беш жылдагы жетишкендиктерди жок кылган.
ПРООНдун айтымында, 10 өлкөнүн тогузу 2020-жылы же 2021-жылы АӨИ баллы боюнча төмөндөгөн. Ал эми эки жылда тең 40 пайыздан ашкан. Ошол эле учурда жашоонун начарлашы Түштүк Судан, Чад жана Нигерде катталган.
«Эгер сиз бул тизменин ылдый жагындагы өлкөлөрдү карасаңыз, жалпы факторлордун бири — чыр-чатактар. Тизменин аягындагы бул үч өлкөнүн дагы бир жалпылыгы бар. Ал климаттын өзгөрүшүнүн таасири. Биз Түштүк Суданда үч жыл катары менен суу ташкыны болуп, он миңдеген адамдарды көчүрүүгө жана өлкөнүн ар кайсы штаттарында ондогон айылдарды суу каптаганына күбө болдук”— деди Ал-Жазирага Хеба Морган.
Өмүрдүн узактыгы кыскарды
Рейтингге ылайык, Швейцария 0,962 балл менен дүйнөдөгү эң жогорку өнүккөн өлкө болуп саналат жана Норвегия, Исландия менен дээрлик теңдеше алат.
1990-жылдагы биринчи отчетто АКШ биринчи орунга чыккан, бирок азыр 21-орунга түшүп кетти.
«Дүйнө кайталануучу кризистерге жооп берүү үчүн күрөшүп жатат. Жашоонун баасынын жана энергетикалык кризистин мисалында казылып алынган отунга субсидия сыяктуу тез оңдоолорго көңүл бурууга азгырылганы менен, тез арада жардам берүү тактикасы биз ишке ашырууга тийиш болгон узак мөөнөттүү системалык өзгөрүүлөрдү кечеңдетип жатканын көрдүк. Биз бул өзгөртүүлөрдү ишке ашырууда жамааттык түрдө шал болуп калдык. Белгисиздик менен аныкталган дүйнөдө биз өз ара байланышкан жалпы чакырыктарды чечүү үчүн глобалдык тилектештиктин жаңыланган сезимине муктажбыз”-деди ПРООНдун администратору Ахим Штайнер.
Коронавирус пандемиясы төмөндөөнүн негизги себеби болгон. Бирок отчетто саясий, каржылык жана климатка байланыштуу кризистердин саны көбөйүп жатканы, калктын калыбына келишине убакыт бербегени белгиленген.
Кээ бир өлкөлөр пандемиядан айыгып баштаганы менен, Латын Америкасындагы, Африкадагы, Түштүк Азиядагы жана Кариб деңизиндеги башка көптөгөн өлкөлөр жаңы кризис башталган.
“Россиянын Украинага басып киришинин азык-түлүк жана энергетикалык коопсуздугу үчүн тийгизген кесепеттери быйылкы жылдын индексине дагы эле кошула элек болсо да, «2022-жылга карата келечектин каргашалуу экенинде шек жок» деди Штайнер.
2019-жылдагы 73 жаштан 2021-жылы 71,4 жашка чейин күтүлгөн жашоо узактыгынын глобалдык төмөндөшү АӨИнин көрсөткүчүнө чоң салым кошот.
Отчет ошондой эле климаттын өзгөрүшү, глобалдашуу жана саясий поляризация сыяктуу трансформациялык күчтөр адамзат үчүн «адамзат тарыхында мурда болуп көрбөгөн» белгисиздиктин татаал деңгээлин кантип жаратып, кооптуу сезимдердин күчөшүнө алып келгенин сүрөттөйт.
«Биз суу астындагы дүйнө болобу, суусуз дүйнө болобу, өрттөнүп жаткан дүйнө болобу же пандемиянын ортосундагы дүйнө болобу, абдан оор мезгилдерди баштан кечирип жатабыз» деди Штайнер.
Бирок отчет ошондой эле үч негизги багытка көңүл буруу менен жакшыртууга боло тургандыгы айтылат. Кайра жаралуучу энергияга инвестиция салуу жана келечектеги пандемияга даярдык көрүү, соккуларды басаңдатуу үчүн камсыздандыруу жана келечектеги кризистерге туруштук берүү жөндөмүн күчөтүү үчүн инновация.
«Белгисиздик менен күрөшүү үчүн биз адамдык өнүгүү боюнча күч-аракеттерди эки эсеге көбөйтүшүбүз керек жана адамдардын бакубаттуулугун же ден соолугун жакшыртуунун чегинен чыгышыбыз керек. Бул маанилүү бойдон калууда. Бирок биз планетаны коргошубуз керек жана адамдарды өздөрүн коопсуз сезиши, жашоосун көзөмөлдөө сезимин калыбына келтирүү жана келечекке үмүттөнүү үчүн керектүү шаймандар менен камсыз кылышыбыз керек. » дейт ПРООНдун өкүлү, отчеттун башкы автору Педро Консейсао.
Бардык жаңылыктар Телеграм каналда
