Кыргызстандагы турак жай-курулуш кооперативи менен каржы пирамидасынын ортосунда кандай айырма бар? Бул тууралуу эксперттер тобу Бишкекте өткөн маалымат жыйынында алардын айырмасы тууралуу айтып беришти.
Экономика илимдеринин доктору, финансы жана кооперация тармагынын эксперти Кубан Чороевдин айтымында, алардын милдети тарбиялык мүнөздө, анткени аларда чыныгы классикалык турак жай кооперативин жайылтуу тажрыйбасы бар.
«Биз Кыргызстанда турак-жай курулуш кооперативинин жардамы менен көп маселелерди чечсе болот деген жыйынтыкка келдик, анткени 1 миллионго жакын кыргызстандык турак-жайга муктаж. Ипотекалык кредиттерди берүү үчүн банктардын жана мамлекеттин ресурстары чектелүү. Кооперация модели Европа өлкөлөрүндө ийгиликтүү колдонулуп, бүгүнкү күндө турак жай маселесин чечүүнүн эки жолу бар – америкалык (ипотекалык) жана европалык (кооперация) моделдери. Бүгүнкү күндө биз ишенимдүү турак-жай кооперациясынын жардамы менен турак-жай маселелерин чечүүгө мүмкүнчүлүгүбүз бар. Бул биздин базар үчүн абдан эски жаңы көрүнүш, анткени Бишкектин түштүк кичирайондорундагы үйлөрдүн көбү 80-жылдары турак жай кооперациясынын аркасында курулган», — деди ал.
Чыныгы кооператив менен каржы пирамидасынын ортосундагы айырмачылыктар:
- Чыныгы кооператив демократиялык башкаруудагы ачык уюм болуп саналат. Башкача айтканда, кооперативдин менчик ээлери анын мүчөлөрү болуп саналат жана ал жерде комиссия да шайланат. Бул жарандардын ыктыярдуу бирикмеси.
- Кооперативдин ишенимдүүлүгүнүн эң маанилүү критерийи – кооперативдин ичиндеги маалымат анын мүчөлөрү үчүн ачык, ар бир адам канча мүчө, акционер, канча акционер кезекте экенин билиши керек, ар дайым кезек бар. Анткени, ар бир акционер кезекте турат. Ошондо гана бул аптада батирди ким сатып алып жатканын билүү үчүн бардыгы ачык деп айта алабыз – бул адатта онлайн режиминде жүргүзүлөт, башкача айтканда, акционер өзүнүн аккаунту аркылуу кирип, башка акционерлердин аты-жөнүн көрө алат. Бул мыйзамга туура келет.
- Кооператив эч качан сизге турак-жайды кайсы мөөнөттө ала турганына кепилдик бербейт жана сиз биринчи траншты жасадыңыз. Линия табигый жылышы керек. Эгерде кооперативге сиз 25% же 50% салып, бир нече айдан кийин турак жай аласыз десе, анда бул каржы пирамидасынын классикалык схемасы жөнүндө сөз кылат. Кооперативдерде эч кандай мөөнөт жок, алар кезектин табигый жылышын көрүшөт. Эгерде Кыргыз Республикасында мөөнөт берген кооперативдер пайда болсо, анда булар каржы пирамидалары деп аталат.
«Калк кооперативди финансылык пирамидадан айырмалоону билиши керек. Жакында каржы пирамидасынын принцибинде иштеген кооперативдер кыйрайт. Мындай пирамиданын орточо өмүрү 2 жыл. 2022-жылы биз көптөгөн каржы пирамидаларынын курмандыктарын көрөбүз, биз пирамидалардын турак жай кооперативдеринин атын булгап салышын каалабайбыз», — деп белгиледи эксперт.
Ал мамлекеттик деңгээлде мыйзамдарга түзөтүүлөрдү кабыл алууну сунуштады: 1 — турак жай кооперативдерине турак-жай алуу убактысы боюнча кепилдик берүүгө тыюу салуу, 2 — кооперативдин ар бир мүчөсү артыкчылык жөнүндө маалыматты онлайн режиминде билгидей кылуу: «Эгерде мыйзамдарга ушундай түзөтүүлөрдү киргизсек, анда биз калкты алдамчы кооперативдерден убагында сактай алабыз”.
Инвестиция жана кызматташуу тармагындагы эксперт Таласбек Акылбеков кооперативдер Орусиядан келгенин кошумчалады.
«Кооперация — бул жакшы жана уникалдуу кыймыл. Германияда 160 жылдык кызматташуу тарыхы бар, Кыргыз Республикасында бири-бирибизге жардам берип келген шерине, ашары. Пандемия маалында мамлекет өз милдетин аткарбай, эл бири-бирине жардам берип турду. Германияда согуштан кийин деле ушундай болгон, бирок кызматташтыктын аркасында эл бири-бирине жардам берип, турак-жай куруп, өлкө экономикалык жактан чыңдалып, азыр кызматташтыктын аркасында алдыңкы өлкөлөрдүн катарына кирди. Кыргызстанда «Финико», «Антарес» сыяктуу каржы пирамидалары болгон, алар элге батир сатып берүүнү убада кылышкан», — деди ал.
