Дүйнөлүк экономика 1930-жылдардагы Улуу депрессиядан да оор кесепеттерге алып келиши мүмкүн болгон ири кризиске жакындап калды. Мындай эскертүүнү Борбор Азия регионалдык экономикалык кызматташтык институтунун мурдагы директору, экономика илимдеринин доктору Кубат Умурзаков айтты. Анын айтымында, Кыргызстан экономикасы азыр туруктуу көрүнгөнү менен, бул абал туруксуз жана өлкөдөн антикризистик пландын иштелип чыгуусун талап кылат.
Глобалдык чакырыктар: глобалдашуу доору аяктап жатат
Эксперттин пикиринде, акыркы 3–5 жылда дүйнөлүк экономика кескин өзгөрүүлөргө дуушар болуп, фрагментацияланып, геосаясий блокторго бөлүнүү процесси жүрүүдө.
«Глобалдашуу эң жогорку деңгээлге жетип, төмөндөй баштады. Азыр фрагментация жүрүп жатат, жашоо деңгээли көтөрүлбөй калды. Тескерисинче, көптөгөн өлкөлөрдө жашоо деңгээли төмөндөөдө», — деди Умурзаков.
Ал терс тенденциялардын негизгилерин төмөнкүчө бөлүп көрсөттү:
Геосаясий кагылышуулар дүйнөлүк соодага тоскоол болууда (Кызыл деңиздеги жана Балтикадагы кырдаал).
Протекционизмдин күчөшү жана АКШ менен Кытай сыяктуу ири державалардын ортосунда соода согуштары.
Санкциялардын кеңири колдонулушу (Евробиримдик Россияга каршы 18-пакетти даярдап жатат).
Жалпы туруксуздук жана дүйнөлүк тартиптин кайра түзүлүшү, кайсы жерде болбосун «эрежелердин» улам-улам өзгөрүшү.
Прогноз: АКШ базарлары кулайбы?
Экономист экономикалык кырдаалдын кескин начарлап кетүү коркунучу бар экенин белгиледи. Анын болжолунда, дүйнөлүк кризис курч фазага өтүп, ал АКШнын каржы базарларынын кулашынан башталышы мүмкүн.
«Бул башка факторлор менен кошо дүйнөлүк сооданын кескин кыскарышына, АКШ, Кытай сыяктуу негизги өлкөлөрдө өндүрүш көлөмүнүн кескин төмөндөшүнө алып келет. Өзүнүн масштабы жана кесепети боюнча бул кризис Улуу депрессиядан да ашып кетиши мүмкүн», — деп эскертти ал.
Кыргызстандын экономикасындагы парадокс
Глобалдык туруксуздуктун фонунда Кыргызстан экономикасы азырынча туруктуулукту сактап келет. Умурзаков Украинадагы согуш жана Россияга карата санкциялар Кыргызстан үчүн күтүлбөгөн оң натыйжаларды алып келгенин белгиледи.
«Россияга каршы санкциялар реэкспорт көлөмүн бир нече эсе көбөйтүүгө мүмкүнчүлүк берди, айрым товарлардын жана продукция компоненттеринин өндүрүшүнө инвестициялар өстү», — деп түшүндүрдү эксперт.
Бирок ал бул туруктуулук өтө эле алсыз жана сырткы факторлорго толугу менен көз каранды экенин эскертти.
Сунуштар: ар дайым даяр болуш керек
Кубат Умурзаков Кыргызстан жана Борбор Азия өлкөлөрүнүн бийлигин убактылуу ийгиликтерге алданбоого чакырды. Ал дүйнөлүк кырдаалды тынымсыз талдап турууну, негизги өнөктөштөр (Россия, Кытай, АКШ, Түркия) менен диалогду сактоону жана мүмкүн болуучу дүйнөлүк кризистин курчуган учуру үчүн алдын ала чаралардын планын иштеп чыгууну сунуштады.
«Абал дале туруксуз бойдон калууда, жана биздин экономикадагы азыркы жагдай сакталып калат деп эч ким кепилдик бере албайт. Ошондуктан дайыма сергек болуу керек», — деп жыйынтыктады ал.
