Москвага каршы багытталган Батыштын жаңы санкциялар толкуну бул жолу дагы Борбор Азияны каптап, энергетикалык долбоорлорду, банктарды жана аймактагы компанияларды дүйнөлүк экономикалык кармашка тартты. Казакстан менен Тажикстанга таасирин тийгизген масштабдуу чектөөлөрдүн фонунда Кыргызстан өзгөчө көзөмөл астында калды.

Коңшуларга да сокку тийди: Казакстандын мунайы жана Тажикстандын банктары

Акыркы санкциялык топтомдор “Орусия менен кызматташуу” принциби Батыш үчүн санкция киргизүү үчүн жетиштүү негиз боло аларын көрсөттү.

• АКШ Казакстандын энергетика тармагына чабуул жасады — “КазМунайГаздын” туунду компаниясы Kalamkas-Khazar Operating LLP санкцияга киргизилди. Себеби — “Каламкас-море – Хазар” долбоорунун 50%ы орусиялык “Лукойлга” таандык.
• Ал эми Европа Биримдигинин 19-пакети аймактагы бир нече өлкөнүн банк системасын камтыды. Санкциялык тизмеге Казакстандын ВТБ банкы, Тажикстандын “Душанбе Сити банк”, “Спитамен” жана “Таджикистандын Коммерцбанкы” кирди.

Мунун натыйжасында алар доллар жана евродо жүргүзүлгөн операциялардан ажырап, “Москвага жакын достор” макамын алышты. Бул алардын ишмердүүлүгүнө гана эмес, улуттук каржы туруктуулугуна да түздөн-түз коркунуч жаратууда.

Кыргызстанда болсо күйүүчү-майлоочу май рыногунда баалардын өсүшү байкалууда. Монополияга каршы жөнгө салуу агенттиги күйүүчү май 15%га чейин кымбатташы мүмкүн экенин эскертти. Себеби катары Орусиядагы мунай кайра иштетүүчү заводдордогу “оңдоо иштери” көрсөтүлдү. Ошол эле учурда Батыш басылмалары жазгандай, санкциялар Орусиянын ички мунай рыногуна да таасир этүүдө — доллар менен эсептешүүгө жана чет элдик каржылоого болгон чектөөлөр логистика менен кайра иштетүүнүн чыгымдарын көбөйтүп, күйүүчү-майлоочу майлардын баасын өстүрдү.

Кыргызстан — Батыштын көңүл борборунда

Каржы тармагында Кыргызстан Батыш жөнгө салуучуларынын өзгөчө көзөмөлүнө алынгандай. Санкциялык басым акыркы айларда кескин күчөдү:

• 2024-жыл “эң санкциялуу жыл” болуп калды — 12 кыргыз компаниясы чектөөгө кабылган
• 2025-жылдын январында ири банк — “Керемет Банк” биринчи жолу тизмеге кирди.
• Азыркы тапта АКШнын санкция тизмесинде Кыргызстандагы 21 юридикалык жак бар.

Бул компаниялардын көбү 2022–2023-жылдары түзүлгөн. Кээ бирлери болгону каттоо төлөмүн төлөсө, башкалары миллиондогон сом салык төлөп келген.

Ошондой эле 2025-жылдын 20-августунда Улуу Британия “Борбордук Азиядагы Капитал Банк” ААКсын санкцияга киргизди. Банкка активдерди тоңдуруу, чет элдик корреспонденттик байланыштарды тыюу жана жетекчиликти дисквалификациялоо сыяктуу толук чектөөлөр киргизилген. Лондон бул банк “Орусия өкмөтүнөн пайда көрүп, анын экономикалык ишине көмөк көрсөткөн” деп жүйө келтирди.

Бирок белгилүү болгондой, Кыргызстандын өкмөтү буга чейин “Капитал Банкка” бардык рублдук которуулар үчүн бирдиктүү эсептешүү борбору макамын берип, анын 100% акциясын Финансы министрлигине өткөргөн. Бишкекте бул чечим “каржы агымдарын ачык жана көзөмөлдө” кармоо аракети катары түшүндүрүлгөн. Бирок Лондон муну “Орусияга санкцияларды айланып өтүүгө жардам берген мамлекеттик канал түзүү” катары баалады.

Мындан тышкары, “Толубай” жана “Евразиялык сактык банкы” да санкцияга кабылды. 12-ноябрдан тарта алар үчүн европалык өнөктөштөр менен бардык каржылык операцияларга тыюу салынып, эл аралык төлөм системаларына кирүү мүмкүнчүлүгү токтотулат. Бул аларды евро жана доллар операцияларынан ажыратып, тышкы соодадагы кызмат көрсөтүү мүмкүнчүлүгүн олуттуу чектейт.

Бишкектин дипломатиялык жообу

Күчөп бараткан басымга жооп кылып, Кыргызстан дипломатиялык кадам таштады. ТИМ билдиргендей, өлкө эл аралык милдеттенмелерин так аткарып, Европа Биримдиги менен ачык диалог жүргүзүп жатат, анын максаты – санкциялык тобокелдиктерди азайтуу.

Мекеме Брюсселге Борбор Азия өлкөлөрү менен стратегиялык өнөктөштүк куруу жана алардын социалдык-экономикалык өнүгүүсүнө көмөктөшүү ниети тууралуу өзүнүн эле билдирүүлөрүн эске салды.

“Кыргызстан Европа Биримдиги жана анын мүчө-өлкөлөрү менен тең, өз ара урматтоого жана ишенимге негизделген өнөктөштүккө даяр. Ушундай ыкма бир тараптуу санкциялык басымга караганда эки жакка тең пайдалуу натыйжа берет”, — деп айтылат ТИМдин расмий билдирүүсүндө.

Кыргызстан кырдаалды жөнгө салуу үчүн эки конкреттүү демилгени сунуш кылды:

1. Санкциялардын негиздүүлүгүн далилдөө үчүн көз каранды эмес эл аралык аудит өткөрүү.
2. Транзакцияларды туруктуу байкап туруучу жана тобокелдиктерди баалоочу “Кыргызстан – ЕБ” биргелешкен техникалык жумушчу тобун түзүү.

Улуттук банк: абал көзөмөлдө

Дипломатиялык аракеттер менен катар, Кыргызстандын Улуттук банкы каржы рыногунда дүрбөлөң жаралбашы үчүн билдирүү жасады. Мекеме Евробиримдиктин санкциялык тизмесине чын эле эки кыргызстандык банк киргенин ырастады.

Ошол эле учурда Улуттук банк абал көзөмөлдө экенин жана өлкөнүн каржы системасы туруктуу бойдон калып жатканын белгиледи.

«Банктык сектор жетиштүү капитал жана ликвиддүүлүк деңгээлин сактап турат. Коммерциялык банктар кадимки тартипте иштеп, кардарларга үзгүлтүксүз тейлөө көрсөтүп жатышат», — деп билдирди Улуттук банк зарыл болсо, аманатчыларды коргоо үчүн кошумча инструменттер колдонуларын кошумчалап.