Кыргызстан бүгүнкү күндө дүйнөлүк экономикалык долбоорлор, аскердик кызыкчылыктар жана татаал дипломатиялык оюндар кесилишкен аренага айланды. Стратегиялык темир жолдун курулушу жана түрк өнөктөштөр менен Индия сыяктуу дүйнөлүк державалардын кызыкчылыктарынын ортосундагы навигациянын баары өлкөнүн келечегин аныктаган бир чынжырдын түйүндөрү.

Экономикалык эксперт Искендер Шаршеев Бишкектин алдында турган негизги көйгөйлөрдү жана мүмкүнчүлүктөрдү талдап чыкты.
Темир жол: транзиттен да маанилүү — эгемендүүлүк жана тобокелдиктер

Кытай–Кыргызстан–Өзбекстан темир жолу боюнча долбоор көптөн бери жөн гана инфраструктуралык кыял болбой калды. Искендер Шаршеевдин айтымында, бул — региондун экономикалык картасын өзгөртө ала турган негизги элемент болуп эсептелет.

Кыргызстан үчүн пайдасы

• Экономикалык өсүү: жүктөрдү транзиттөө мөөнөтүнүн 15–20 күндөн 5–7 күнгө чейин кыскарышы соода жүгүртүүнү 20–30%га чейин көбөйтүп, ИДПнын (ички дүң продукциянын) жыл сайын 1–2%га өсүшүн камсыздашы мүмкүн;
• Түз киреше: транзиттик жыйымдар бюджетке жылына 500 миллион долларга чейин киреше алып келиши мүмкүн;
• Жумуш орундары: долбоор курулуш жана пайдалануу этаптарында 10–15 миңге чейин жумуш ордун түзүп, логистика, туризм жана өнөр жай сыяктуу байланышкан тармактарга мультипликативдик таасир берет;
• Региондук өнүгүү: темир жол өлкөнүн түштүк аймактарынын потенциалын ачып, региондор аралык өнүгүү айырмачылыгын азайтат;
• Стратегиялык эгемендүүлүк: өнөктөштүктү диверсификациялоо аркылуу Россия жана Казакстан аркылуу өтүүчү салттуу багыттарга болгон көз карандылык азайып, Кыргызстан Чыгыш менен Батышты туташтырган көпүрө катары өз ролун бекемдейт.

Кытайдын кызыкчылыгы

Пекин үчүн Кытай–Кыргызстан–Өзбекстан (ККӨ) темир жолу — бул Түндүк коридорлорду айланып өтүп, Борбор Азияга жана андан ары Европага түз чыккан жол. Бул Кытайга жылына 10–15 миллиард долларга чейин экспорт көлөмүн көбөйтүүгө, ЕАЭБдеги (Евразия экономикалык биримдиги) позициясын бекемдөөгө жана Кыргызстандагы ресурстар базасына — анын ичинде уран жана алтын кендерине — жетүүгө мүмкүнчүлүк берет.

Негизги кыйынчылыктар

Финансылык: долбоордун баасы 4–8 миллиард доллар деп бааланууда, ал эми Кыргызстан бул сумманын 30%дан ашыгын жаба албайт. Бул карызга көз карандылык тобокелдигин жаратат;

Техникалык: темир жол рельстеринин туурасы ар башка (Кытайда — 1435 мм, постсоветтик мейкиндикте — 1520 мм), бул 2 миллиард долларга чейин кошумча чыгым талап кылат. Мындан тышкары, маршрут Теңир-Тоонун сейсмикалык жактан коркунучтуу жана экологиялык жактан аялуу аймактарынан өтөт;

Геосаясат: бул долбоор Россия менен Казакстанда кооптонууну жаратууда, анткени Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан темир жолу аларга түз транзиттик атаандаштык түзөт.

«Глобалдык инфляцияны, саясий тобокелдиктерди жана техникалык кыйынчылыктарды эске алганда, долбоордун аяктоо мөөнөтүнүн 2031-жылдан кийин жылып кетүү ыктымалдыгы 40–50% түзөт», — деп божомолдойт Искендер Шаршеев.

Кыргызстан түрк боордоштугу менен прагматизмдин ортосунда

Кыргыз дипломатиясы үчүн эң татаал чакырыктардын бири — Индиянын Азербайжандын ШКУга (Шанхай кызматташтык уюму) кошулуу аракетине бөгөт коюп, бул процессти тосуп калуусу болду. Бул кадам Индия менен Пакистандын ортосундагы карама-каршылыктардан улам жасалган (Азербайжан Пакистанды колдойт) жана Бишкекти ыңгайсыз абалда калтырды.

«Кыргызстанда бул чечим көңүл чөгөт прагматизм менен кабыл алынды: түрк тилдүү элдердин биримдигине үмүт артып турган коомдук пикир үчүн бул биримдикке болгон коркунуч катары кабылданууда, бирок реалдуу саясатта өлкө тең салмактуулук сактоого аргасыз», — деп белгиледи Искендер Шаршеев.

Кыргызстан үчүн эмне маанилүү?

Түрк тилдүү өнөктөштү колдоо же IT жана фармацевтика тармактарында маанилүү инвестор болуп саналган Индия менен достук мамилелерди сактоо?

Эксперттин пикиринде, жооп — тең салмактуулук жана нейтралитет саясатына негизделет. Кыргызстан ШКУнун кеңейүүсүн колдоосун улантат жана ошол эле учурда Азербайжан менен да, Индия менен да эки тараптуу мамилелерди тереңдетет.

2026-жылы ШКУга төрагалык кылууга даярданып жаткан Бишкек бул позициясын пайдаланып, көп багыттуу, татаал геосаясий архитектурада ортомчу катары чыгууга, бардык багыттар боюнча улуттук кызыкчылыктарды сактап, бекемдөөгө аракет кылат.